Reykjavík, júlí 2005

Það er kaldur sumardagur í íslenskri sveit. Ég finn lykt af gömlum blúndugardínum. Rykkorn kitlar mig í nefið. Ég halla mér upp að kaldri rúðunn og fæ ofbirtu í augun. Samt er ekki sól. Þetta er kaldur sumardagur í íslenskri sveit. Þetta er ljósmynd af veruleikanum eins og ég man hann. Ég var barn. Ég var fullorðin.

Ljósmyndir Katrínar Elvarsdóttur eru ögrun við hinn línulega tíma og hið skipulagða minni. Þegar við virðum fyrir okkur hvít blóm á skógarbotni, hafflötinn sem er í senn tælandi og fráhrindandi eða skugga trjágreina á hvítum vegg er sem hið hefðbundna tímaskyn fari á flot. Löngu liðnir atburðir, augnablik sem við geymum innra með okkur, minna fyrirvaralaust á sig. Augnablikið heltekur okkur. Minningin er líkamleg. Við finnum fyrir henni með öllum líkamanum. Rifjum upp lyktina, áferðina og óljósa sýn sem birtist okkur eitt afmarkað augnablik líkt og í draumi. Þessi minning á sér ekki stað innan hins hefðbundna krónólógíska tíma. Hún er ekki hluti af endurminningum okkar.

Katrín Elvarsdóttir hefur fest óljósar endurminningar sínar á filmu og þar með gert okkur áhorfendunum mögulegt að framkalla minningar sem búið hafa um sig djúpt í undirmeðvitund okkar. Katrín deilir minningarbrotum úr lífi sínum með okkur og þau fléttast saman við okkar eigin óljósu minningar um blúndugardínur í íslenskri sveit og hlykkjóttan veg á fjarlægum slóðum.

Ljósmyndir Katrínar kalla fram tilfinningar sem skapa minningar. Tíminn er ekki tekinn með í reikninginn. Hann leysist upp og líf okkar skreppur saman. Skyldi það vera svona á dauðastundinni? Skyldu óljós minningabrot, sem við komum ekki fullkomlega fyrir okkur, en hafa okkur algjörlega á valdi sínu, brjótast fram? það er einhver drungi í ljósmyndum Katrínar. Einhver háski sem Þrátt fyrir fegurðina er við það að skella á. Hin fullkomna kyrrð felur í sér einhverja óljósa hreyfingu. Frásögn sem við getum ekki rifjað upp. Er þetta augnablik fegurðarinnar, augnablikið sem festist í minni okkar, rétt áður en áfallið dynur yfir, rétt áður en allt breytist, veruleikinn gerir vart við sig og ekkert verður eins og áður?

Góður ljósmyndari opnar leið fyrir veruleikann inn í hinn tilbúna efnislega heim sem við sífellt byggjum í kringum líf okkar. Í ljósmyndum Katrínar minnir veruleikinn á tilvist sína. Háskinn er handan við hornið, óendanleiki hafsins verður áþreifanlegur og tíminn leysist upp. Er ég barn sem leitar skjóls á skandinavískum skógarbotni? Er ég unglingur í tilboðspakkanum flug og bíll í Evrópu? Eða er ég fullorðin kona í íslenskri sveit? Ef til vill er ég þetta allt á einu og sama augnablikinu. Ef ég horfi nógu lengi á ljósmyndina, leyfi hverju smáatriði að búa um sig í mér og hrifsa mig á brott á vit löngu liðins tíma, já, þá er sem veruleikinn sjálfur geri vart við sig. Og það rifjast smám saman upp fyrir mér hver það er sem er þessi ég.

Sigrún Alba Sigurðardóttir

Æsa Sigurjónsdóttir

Um verk Katrínar Elvarsdóttur

Að vera Íslendingur er sennilega eilíf bið. Að bíða vorkomu, bíða sumars, og eilíf bjartsýni, þrátt fyrir frera jarðar, svellabungur sem virðast eins og vaxnar djúpt úr iðrum jarðar, svo fast að tilhugsunin um líf á jökulbungnu bæjarhlaði virðist jaðra við firru, ef ekki draumóra af því tagi sem mætti kalla rómantík og ævintýralegt hugmyndaflug.

Fyrir þann sem bíður með sumarþyrsta þrá í brjósti, horfir yfir haf og hauður í örvæntingarfullri von um fyrstu merki lífs á kalinni jörð, í kyrrlátum skógi, þögnuðu sumri. Fyrir þann sem leitar ummerkja um líf, um sumar sem ætlar aldrei að koma, þegar það síðan kemur, er það svo hljóðlega að það fer næstum framhjá, eins og ilmur af sumri í nánd, sem er horfinn um leið og eitt strá er slitið upp og tuggið annars hugar í dvínandi von þess sem leitar og bíður þögulla ummerkja yls og lífs.

Sumarkoma sem er horfin um leið.

Ummerkin eru þó greinanleg. Litbrigði jarðarinnar, birtan síbreytileg og allt hitt sem leggst aftur í dvala, sölnar og deyr. Dvalarbústaðirnir, ummerkin eru mennskan sjálf.

Horfið sumar berum við innra með okkur og framköllum myndir þaðan, eins og sólarkast yfir nýslegið túnið síðsumars. Eins og rauðleitan gufureyk sem liðast upp úr lækjarsprænu í grænum skógarjaðri.

Horfin sumur lífsins eins og allt sem aldrei varð annað en fyrirheit. Og við drekkum í okkur hægláta haustkomu, enn eitt sinn.

Kyrrð, angurværð yfir jörð.

Í fyrsta sinn sem ég steig inn í vinnustofu Katrínar Elvarsdóttur fyrir þremur árum fannst mér það vera eins og að stíga inn í bókmenntaverk. Verkin hennar segja sögu sem þó er ósögð. Eins og að stíga inn í frásögn, umhverfi sem er kunnuglegt en jafnframt framandi, e.t.v. vegna þess hve kunnuglegt viðfangsefni ljósmynda hennar eru.

Islenskt hjólhýsi á ónefndum stað í trjálundi sem er svo nafnlaus að manni kann að finnast sem maður hafi verið þar seinast í gær, þó það sé sennilega fjarri lagi.

Trjálundur, húshlið, stofugluggi, teppalögn snyrtileg og vel frágengin sem mætir tekkinnréttingu – horn.

Brot af veruleika. Ummerki um líf, búsetu í lengri eða skemmri tíma, líf, en samt fjarrænt, nánast eins og leikmynd, þó ekki.

Gluggar með pottablómum, svo innilega íslenskt að ekki væri hægt að villast á einmitt þessum húsum, gluggum og neinu öðru, neins staðar annars staðar.

Á Bíldudal? Spyr ég, nei Flateyri, svarar Katrín og við brosum báðar – auðvitað. Samt hugsa ég alltaf vestur á Bíldudal þegar ég horfi á einmitt þessa ljósmynd.

Sögur, sem þó eru ekki sagðar, en maður býr til innra með sér við að horfa á verk Katrínar.

Þennan haustdag þegar ég heimsótti vinnustofu hennar fyrst, fannst mér ég hafa upplifað verkin hennar áður, sem ég var sum að sjá í fyrsta sinn.

Tilfinningin var eins og að stíga inn í verk Gyrðis Elíassonar.

Sagan sem er hálfsögð, endar þar sem punkturinn er settur, en skilur mann eftir í lausu lofti með spurningu á vörunum og óþægilega tilfinningu um að eitthvað sé ósagt, að eitthvað búi undir, læðist aftan að manni, eins og grunur um að ekki sé allt sem sýnist. Vissara að skrúfa í skyndi fyrir allar óþægilegar og hráslagalegar hugsanir og láta ekki ímyndunaraflið hlaupa með sig í gönur.

Eitthvað gæti leynst handan við hornið, bak við hurðina.

Við virðum fyrir okkur gluggana með pottaplöntum og gardínum svo varla sést út, en e.t.v. eru það við sem erum grandskoðuð handan stórisa og stofublóma.

Verk Katrínar Elvarsdóttur eru ekki ljósmyndir gerðar við verk Gyrðis Elíassonar, heldur hefur andi verka hans verið fylgdarmaður, eins og veisla í farangrinum á ferðum hennar um landið.

Harpa Árnadóttir, 24.september 2013

Áhorfandinn þarf að sýna varkárni. Hann stígur varlega til jarðar, fer hljóðlega. Yfir myndheimi Katrínar Elvarsdóttur ríkir þögn. Þó ekki grafarþögn. Ef lagt er við hlustir má heyra örlítið vindgnauð, þyt í laufi og brak í hörðu plasti sem bakast í sólinni. Skyndilega skynjum við nærveru einhvers sem kemur aftan að okkur. Heyrum fótatak í grasinu, trjágreinar sem bresta. Er þetta maður, kona, … eða jafnvel barn.

Það er eitthvað óhugnanlegt við kyrrðina í ljósmyndum Katrínar, líkt og augnablikið sem hún nær að fanga sé augnablikið sem við ríghöldum í áður en ósköpin dynja yfir, veröldin heldur í sér andanum og bíður eftir hinu óvænta.

Í kyrrðinni býr fegurð og í kyrrðinni býr háski.

Katrín Elvarsdóttir hefur á undanförnum árum leitt áhorfendur inn í heim þar sem skáldskapur og veruleiki renna saman. Hún beitir ljósmyndinni til að skapa ímyndaðan heim sem sprottinn er úr veruleikanum sjálfum og dregur þannig fram framandleika umhverfis sem alla jafna er álitið hversdagslegt.

Katrín Elvarsdóttir lauk B.F.A. gráðu frá Art Institute of Boston árið 1993 og hefur síðan þá sýnt víða, bæði í Bandaríkjunum, Evrópu og á Íslandi. Með sýningunni Hvergiland býður Katrín okkur að stíga inn í veruleika sem orðin er til í beinu framhaldi af öðrum sýningum hennar, s.s. Sporlaust, Af þessum heimi og Margsögu. Líkt og með þeim sýningum býr Katrín hér til veruleika sem áhorfandinn á þátt í að gefa innihald. Við erum stödd í heimi sem sprottinn er úr raunveruleikanum sjálfum, heimi sem er hvergi til en hefur engu að síður orðið til úr áþreifanlegu efni. Við erum stödd í verueika sem verður til þegar ímyndunaraflið mætir því sem augað nemur.

Stígið aðeins varlega til jarðar.